پژوهش در جغرافیای تاریخی خجند در ایران

خجند یکی از شهرهای کهن و سابقه‌دار ماوراءالنهر است که پژوهش دربارۀ مسائل جغرافیایی تاریخی آن همواره مورد توجه پژوهشگران ایرانی بوده است. در این مقاله برخی از پژوهش‌های انجام‌شده در ایران دربارة جغرافیای تاریخی این منطقه معرفی و نقد شده است. لغت‌نامۀ دهخدا نخستین منبعی است که مقاله‌ای جداگانه را به معرفی خجند اختصاص داده است. هرچند اساس منبع‌شناسی تاریخ خجند در لغت‌نامه بسیار مختصر است، قابلیت اطلاع‌رسانی آن دربارة تاریخ و مسائل جغرافیایی این منطقه در مقایسه با آثار مشابه بیشتر است. مقالۀ «خجند و خوقند» تألیف محمد قزوینی که با هدف اصلاح اشتباه آقای صدرهاشمی در تعیین جایگاه جغرافیایی خجند به نگارش درآمده، از دیگر آثار مهم تألیفی دربارۀ خجند است. نوشته‌های محمدجواد مشکور دربارۀ خجند و ولایات هم‌جوار آن که درواقع بخش کوچکی از کتاب جغرافیای تاریخی ایران باستان است، یکی از مهم‌ترین تحقیقات در این زمینه است. نگارنده در این مقاله پس از بررسی آثار مذکور به این نتیجه رسیده است که باوجود عدم‌ اطلاع محققان ایرانی از دستاوردهای علمی دانشمندان شوروی و مختصر بودن تحقیقات و تألیفات آن‌ها در زمینۀ تاریخ و جغرافیای تاریخی ماوراء‌النهر و خجند، آشنایی دانشمندان تاجیک با دستاوردهای علمی محققان ایرانی خالی از فایده نخواهد بود.